Da bismo razumjeli kako je došlo do posljednjeg sukoba, potrebno se vratiti u prošlost, tačnije na sami kraj 18. stoljeća, te nabrojati glavne događaje koji su obilježili nastanak države Izrael 1948. godine i pojasniti njen odnos s palestinskim narodom u godinama nakon toga pa sve do dana današnjeg.
Piše: Faris Darman
U subotu, 7. oktobra 2023. godine, borci Islamskog pokreta otpora „Hamas“ izašli su iz Pojasa Gaze i napali pograničnu izraelsku vojnu i civilnu infrastrukturu te su, prema izraelskim izvorima, ubili preko 1.100 ljudi, većinom civila. U istom napadu, Hamas je uzeo najmanje 236 ljudi za taoce, od kojih je njih 110 oslobođeno tokom sedmodnevnog primirja krajem novembra u zamjenu za nešto više od 300 palestinskih zatvorenika. Izvještaji izraelskih sigurnosnih organa o ovom napadu su mu dali novu dimenziju jer su utvrdili da su u ubistvu Izraelaca i stranih državljana u toku navedenog napada pored boraca Hamasa učestvovale i izraelske snage i to u najmanje dva slučaja – prvom kada su ubili određeni broj civila na Nova music festivalu 7. oktobra u pokušaju da eliminišu borce Hamasa koji su se bili infiltrirali među iste te drugom kada su s istom namjerom uništili policijsku stanicu blizu granice Pojasa Gaze, pritom ubivši i izraelske policajce i borce Hamasa.
Zbog navedenih informacija nije moguće tačno utvrditi koliko su ljudi 7. oktobra ubili borci Hamasa, a koliko izraelske vojne snage u namjeri da eliminišu napadače. Nakon napada, Izrael je uveo potpunu blokadu Gaze i pokrenuo ofanzivu iz zraka i s mora, koja je 27. oktobra dobila i karakter kopnene ofanzive, a s ciljem potpune eliminacije Hamasa, u kojoj je prema posljednjim informacijama Ministarstva zdravstva u Gazi ubijeno preko 22.500 ljudi, od toga najmanje 8.000 djece i 6.200 žena, dok je preko 55.000 ljudi ranjeno. Dok mnogi akteri na geopolitičkoj sceni pozivaju na prestanak nasilja i potpuni prekid vatre, Izrael nastavlja svoju vojnu operaciju i ne planira je obustaviti dok potpuno ne uništi Hamas, tvrdeći da bi potpuni prekid vatre najviše koristio upravo Hamasu. U situaciji u kojoj je vojna operacija u punom zamahu, nažalost, najviše ispaštaju civili, a situacija u Gazi je već poprimila nivo humanitarne katastrofe epskih razmjera zbog nedostatka osnovnih životnih potrepština, obzirom da su samo dva prelaza (Rafah s Egiptom i Kerem Shalom s Izraelom) otvorena za ulaz humanitarne pomoći. Da bismo razumjeli kako je došlo do ovog posljednjeg sukoba, potrebno se vratiti u prošlost, tačnije na sami kraj 18. stoljeća, te nabrojati glavne događaje koji su obilježili nastanak države Izrael 1948. godine i pojasniti njen odnos s palestinskim narodom u godinama nakon toga pa sve do dana današnjeg.
Uzroci izraelsko-palestinskog sukoba – razvoj događaja od 1799. do 1914. godine
Kraj 18. stoljeća
Sve počinje 1799. godine, kada francuski vojskovođa Napoleon Bonaparte, u želji da se dokaže svojim nadređenim i tako probije u sami vrh francuske vojne i političke elite, vrši pohode na prostore pod kontrolom tadašnjeg Osmanskog Carstva, uključujući i Svetu Zemlju.
Nakon nekoliko uspješnih bitaka na teritoriji Palestine opsjeda lučki grad Akru. S ciljem stvaranja saveznika u gradu pokretanjem razdora među gradskim stanovništvom, Napoleon šalje pismo Jevrejima koji se nalaze u gradu tražeći od njih da ustanu protiv svojih „tlačitelja“, kako je on nazivao tadašnje gradske vlasti, a obećavajući im u zamjenu za to državu na tom prostoru.
Međutim, nakon dvomjesečne opsade i osam neuspješnih pokušaja zauzimanja grada uzrokovanih žestokim otporom branilaca grada koji su imali britansku pomorsku podršku, Napoleon je primoran povući se s položaja oko grada. Tako ta ideja u tadašnjem obliku doživljava svoj epilog.
Događaji 19. stoljeća
Četrdeset godina nakon toga, 1840. godine, britanski ministar vanjskih poslova Lord Palmerston naređuje ambasadoru te države u tadašnjem Carigradu da lobira za otvaranje ulaza u Palestinu za Jevreje, kojih do tog trenutka na toj teritoriji nije bilo više od 3 hiljade. Jevrejsko naseljavanje tih prostora decenijama kasnije raste te su ga pomagali imućni dobrotvori, većinom evropski Jevreji. Jedan od njih je bio i francuski poduzetnik Edmond Rothschild koji je 1880-ih godina izgradio 30 naselja za Jevreje na teritoriji Palestine.
Nathan Birnbaum, austrougarski pisac, 1885. godine je prvi upotrijebio naziv cionizam (cion naziv za Jerusalem u Bibliji) kao simbol ideje o uspostavljanju jevrejske države na teritoriji Palestine. Tu njegovu ideju nisu podržavali svi Jevreji. Jevreji na tom prostoru su uglavnom bili protiv. Razlog za to bio je taj što su u skladu, miru i bez bilo kakvih problema stoljećima živjeli sa svojim komšijama muslimanima, te nisu htjeli da forsiranjem te ideje narušavaju tu harmoniju. S druge strane, evropski Jevreji su snažno bili za realizaciju te ideje.
A onda 1896. godine austrougarski novinar Theodor Herzl publicira knjigu „Jevrejska država“ („Der Judenstaat“ u orginalnom nazivu), koja će biti od iznimne važnosti za sljedbenike cionizma i ostati upamćena kao jedno od najznačajnijih djela u njegovoj ranoj fazi. Ona eksplicitno predviđa formiranje današnjeg Izraela na teritoriji Palestine u 20. stoljeću.
“Jevrejska država” – Theodor Herzl, 1896. godina. Izvor: www.wikipedia.com
Cionističke aspiracije za formiranjem države na teritoriji Palestine ne jenjavaju već se, upravo suprotno, povećavaju, te istaknuti austrougarski ljekar i pisac Max Nordau na samom kraju 19. stoljeća šalje dva rabina u Palestinu da izvide situaciju odnosno utvrde kakvi su izgledi za formiranje države Izrael na toj teritoriji. Na svom putovanju oni utvrđuju da ista ima već svoj narod – Palestince, te obavještavaju Nordaua o tom stanju na terenu.
Godine 1897. dešava se značajan iskorak u djelovanju cionista. Tri najuticajnija od njih – Birnbaum, Herzl i Nordau – te godine formiraju Svjetski cionistički kongres u Baselu, koji postaje platforma za njihovo lobiranje širom svijeta. Oni to rade strateški i vrlo mudro, na način da svakoj od velikih sila obećavaju očuvanje njihovih interesa naspram ove druge ako dobiju podršku za formiranje države Izrael.
Dešavanja ranog 20. stoljeća
Nakon deset godina intenzivnog lobiranja, oni postižu određeni napredak. Godine 1907. Velika Britanija konstituira Odbor za formiranje strategije za arapsko stanovništvo, čiji rezultat predviđa formiranje države u Palestini za Jevreje, koja će biti neprijatelj ostalim arapskim zemljama, a prijatelj Evrope. Britanci su smatrali da su im Jevreji po stepenu civilizovanosti bliži od Arapa te da će kao takvi bolje štititi njihove interese na Bliskom istoku. Ta država bi zavisila od evropske pomoći te bi joj se opstanak garantovao u zamjenu za slabljenje susjednih država.
Iste godine, britanski hemičar i uticajni cionista Chaim Weizmann posjećuje Palestinu, prilikom čega inicira formiranje organizacije koja će se baviti kupovinom tla u Palestini na kojem će kasnije biti naseljavani Jevreji. Ta organizacija dobija svoj okvir pod nazivom „Jevrejski nacionalni fond“ te u tri godine kupuje i na svoje ime knjiži čak 10.000 duluma zemlje. U tom periodu je više od 60.000 Palestinaca protjerano s područja Marj Ibn Amer. Zbog konstantnog povećanja broja Jevreja na teritoriji Palestine, osnovana je i jevrejska milicija kojoj je zadatak bio da štiti jevrejsko stanovništvo od svih prijetnji po njegovu sigurnost. Protesti se također održavaju, i Jevreji u Palestini traže uvođenje hebrejskog kao jednog od službenih jezika. Godine 1908. je uticajni palestinski novinar Najib Nasser u jednom od svojih članaka jevrejsku državu, kao ideju u realizaciji, klasifikovao kao „otrovni bodež u srcu arapskog svijeta“ – i to je na neki način bila reakcija na sva ova dešavanja.
Ovo su bili sami počeci ovog izuzetno kompleksnog konflikta. Međutim, ono što će uslijediti u Prvom svjetskom ratu i nakon njega, zauvijek će transformisati ovaj region i biti temelj svih budućih konflikta i sukoba na ovom prostoru.
